Phala

Phala ke phoofolo yeo e humanegago Afrika Borwa.

colspan=2 style="text-align: centerTemplate:; background-color: transparent" | Phala
A territorial impala ram in northern Botswana
A ewe with calf at the Kruger National Park, South Africa
Conservation status
Least Concern  (IUCN 3.1)
colspan=2 style="min-width:15em; text-align: centerTemplate:; background-color: transparent" | Scientific classification
Missing taxonomy template (fix):	Ruminantia
Family:	Bovidae
Tribe:	Aepycerotini
Genus:	Aepyceros
Species:	A. melampus
colspan=2 style="text-align: centerTemplate:; background-color: transparent" | Binomial name
Aepyceros melampus (Lichtenstein, 1812)
colspan=2 style="text-align: centerTemplate:; background-color: transparent" | Subspecies
A. m. melampus Lichtenstein, 1812 A. m. petersi Bocage, 1879
Distribution:   Black-faced impala   Common impala
colspan=2 style="text-align: centerTemplate:; background-color: transparent" | Synonyms
List A. holubi Lorenz, 1894 A. johnstoni Thomas, 1893 A. katangae Lönnberg, 1914 A. pallah (Gervais, 1841) A. rendilis Lönnberg, 1912 A. typicus Thomas, 1893

Phala, Serengeti

Diphala

Dijo tša ka mehla

Phala(Aepyceros melampus) ke phuti ya bogolo bja magareng yeo e hwetšwago go bohlabela. le borwa bja Afrika. Setho se nnoši se se sa lego gona sa genus Aepyceros le morafe wa Aepycerotini, e bile la mathomo e hlalošitšwe go batheeletši ba Yuropa ke setsebi sa diphoofolo sa Jeremane Hinrich Lichtenstein ka 1812. mehuta e menyenyane ya diphedi) tše pedi di a lemogwa—phala e tlwaelegilego, le phala e kgolo le e fifetšego ya sefahlego se se ntsho. phala e fihla legetleng. E na le boso bjo bo phadimago, bjo bohwibidu jase. manaka a e tona a tshesane, a sebopego sa lyre ke botelele bja 45–92 cm (18–36 in).

E šoma kudu mosegare, phala e ka ba le lešata goba territorial go ya ka tlelaemete le thutafase. Dihlopha tše tharo tša leago tše di fapanego di ka hlokomelwa: tše tona tša selete, mehlape ya bachelor le mehlape ya basadi. phala e tsebja ka go tlola ga dimelo tše pedi tšeo di bopago leano la go lwantšha go ja. Diphensele gammogo le difudi, phala di ja monocots, dicots, forbs, fruits le acacia diphotlwa (ne le neng le neng ha di fumaneha). rut ya ngwaga le ngwaga, ya dibeke tše tharo ya botelele e direga go ya mafelelong a sehla sa go kolobiša, ka tlwaelo ka Motsheganong. Ditona tše di rutting di lwa ka dominance, gomme banna bao ba fentšego ba kgoro ya basadi ka oestrus. Go ima go tšea dikgwedi tše tshela go ya go tše šupago, gomme ka morago ga moo namane e tee e a belegwa gomme gatee-tee ya utollwa ka khupetšo. Dinamane di a amušwa dikgwedi tše nne go ya go tše tshela; tše tona tše dinyenyane—tšeo di gapeletšwago go tšwa dihlopheng tša basadi ka moka—di tsenela mehlape ya bachelor, mola tše tshadi di ka dula morago.

phala e hwetšwa ka mafelong a dithokgwa gomme ka dinako tše dingwe e le mo segokanyimmediamentsi sa sebolokigolo (ecotone) magareng ga mafelo a dithokgwa le savannahs; e dula mafelong a kgauswi le meetse. Le ge phala ya sefahlego se se ntsho e lekanyeditšwe ka borwa-bodikela Angola le Kaokoland ka leboa-bodikela Namibia, phala ye e tlwaelegilego e atile go ralala le lefelo la yona gomme e tsentšwe gape ka Gabon le borwa bja Afrika. Mokgatlo wa Boditšhabatšhaba wa Pabalelo ya Tlhago (IUCN) o hlopha phala bjalo ka mehuta ya diphedi yeo e sa tshwenyegego kudu; mehuta ya diphedi ya sefahlego se se ntsho e arotšwe bjalo ka mehuta ya diphedi yeo e lego kotsing, ka batho ba ka fase ga 1 000 bao ba šetšego nageng go fihla ka 2008.

Etymology

Leina la kakaretšo la thutomahlale Aepyceros (lit. 'dinaka tše di phagamego') le tšwa go Segerika sa Bogologolo , e phagamego').

Taxonomy le tlhagelelo

Template:Seealso phala ke leloko le tee wa mohuta wa Aepyceros gomme ke wa lapa Bovidae. E bile la mathomo e hlalošitšwe ke setsebi sa diphoofolo sa Jeremane Martin Hinrich Carl Lichtenstein ka 1812. Ka 1984, setsebi sa dilo tša kgale Elisabeth Vrba se ile sa nea kgopolo ya gore phala ke taxon ya kgaetšedi go alcelaphines, ge go lebelelwa go swana ga yona le [[hartebeest]. ]. Thuto ya 1999 phylogenetic ka Alexandre Hassanin (ya Senthara ya Bosetšhaba ya Dinyakišišo tša Mahlale, Paris) le bašomi mmogo, yeo e theilwego go mitochondrial le nuclear ditshekatsheko, di bontšhitše gore phala e bopa clade le suni (Neotragus moschatus). Clade ye ke kgaetšedi go ye nngwe yeo e bopilwego ke bay duiker (Cephalophus dorsalis) le klipspringer (Oreotragus oreotragus). E rRNA le β -spectrin tshekatsheko ya tatelano ya nyutlelie ka 2003 e ile ya thekga gape tswalano magareng ga Aepyceros le Neotragus. Kladogram ye e latelago e theilwe godimo ga nyakišišo ya 1999:

	Nku (Ovis aries)       Bontebok (Damaliscus pygargus)     Sable antelope (Hippotragus niger)               Klipspringer (Oreotragus oreotragus)     Bay duiker (Cephalophus dorsalis)         Phala (Aepyceros melampus)     Suni (Neotragus moschatus)               Phuti ya Grant (Nanger granti)     Sekgomaretši sa lehlaka la thaba (Redunca fulvorufula)

Go fihla go tše tshela subspecies di hlalošitšwe, le ge e le gore ke tše pedi fela tšeo di lemogwago ka kakaretšo motheong wa datha ya mitochondrial. Le ge e le gore e swana ka sebopego, mehuta ye nnyane e bontšha sekgala sa leabela se bohlokwa magareng ga tšona, gomme ga go na ditswaki magareng ga tšona tšeo di begilwego.

• A. m. melampus Lichtenstein, 1812: E tsebja bjalo ka phala ye e tlwaelegilego, e direga go putla bohlabela le borwa bja Afrika. Lefelo le le atologela go tloga bogareng bja Kenya go ya go Afrika Borwa le go ya bodikela go ya ka borwa-bohlabela Angola.
• A. m. petersi Bocage, 1879: E tsebja e le phala ya sefahlego se se ntsho, e lekanyeditšwe ka borwa-bodikela bja Afrika, e direga ka leboa-bodikela [[Diphoofolo tša Lešoka tša Namibia|Namibia] ] le borwa-bodikela bja Angola.

Go ya ka Vrba, phala e tšweletše go tšwa go rakgolokhukhu wa alcelaphine. O lemogile gore le ge rakgolokhukhu yo a na le divergence bonnyane makga a 18 ka dibopego tše di fapanego tše di fapanego ka sebopego, phalaa e tšwetše pele ka sebopego sa yona sa motheo bonyane mengwaga ye dimilione tše hlano. Tše mmalwa [ [fossil]] mehuta e utolotšwe, go akaretša A. datoadeni go tšwa go Pliocene ya Ethiopia. Fossil ya kgale ye e utolotšwego e šišinya gore bagologolo ba yona ba bogologolo e be e le ye nnyane go feta sebopego sa sebjalebjale, eupša ka tsela ye nngwe e swana kudu ka moka dikarolo go ya mafelelo. Se se bolela gore phala e tlwaela tikologo ya yona ka mo go atlegilego go tloga mehleng ya pele ga histori. Tlhago ya yona ya gregarious, go fapafapana ga dijo, tshekamelo ye botse ya palo ya badudi, tšhireletšo kgahlanong le ticks le tswalano ya symbiotic le oxpeckers tšeo di fepago dikgofa di ka be di kgathile tema go thibela diphetogo tše kgolo ka sebopego le boitshwaro.

Tlhaloso

Pono ya kgauswi ya e tona, ka dinaka tša sebopego sa lyre tša semelo, mosela wo mošweu le maswao a mmalwa a mantsho

Phala ke phuti ya bogolo bja magareng, ye tshesane ye e swanago le kob goba Grant's gazelle ka go aga. Hlogo- le-mmele bolelele bo pota. Ditona di fihla mo e ka bago 75–92 centimetres (30–36 in) legetleng, mola tše tshadi e le 70–85 centimetres () ka botelele. Ditona ka tlwaelo di na le boima bja 53–76 kilograms (117–168 lb) gomme tše tshadi di na le boima bja 40–53 kilograms (88–117 lb). Sexually dimorphic, tše tshadi ga di na dinaka ebile di nnyane go feta tše tona. Ditona di gola dinaka tše di sesane, tša sebopego sa lyre 45–92 centimetres (18–36 in) ka botelele. Dinaka, tšeo di nago le methaladi ye maatla le go arogana, di na le nkgokolo ka karolo gomme di na le sekoti mo motheo. Sebopego sa tšona sa go swana le sa arch se dumelela go kgokagana ga dinaka, e lego seo se thušago e tona go lahlela moganetši wa yona nakong ya dintwa; dinaka le tšona di šireletša legata go tshenyo.

Seaparo se se phadimago sa phala se bontšha mmala wa medumo ye mebediTemplate:Sndsmokokotlo wa mmala wo motsothwa wo mohwibidu le mahlakore a go ba le mmala wo mohwibidu; tše di fapana kudu le ka tlase ga mpa e tšhweu. Diponagalo tša sefahlego di akaretša mehele e mešweu go dikologa mahlo le seledu se se bofefo le nko. Ditsebe, 17 centimetres (6.7 in) ka botelele, di na le dintlha tše ntsho. Methalo ye metšo e kitima go tšwa maragong go ya maotong a ka godimo a ka morago. Mosela wo mošweu wa dihlašana, 30 centimetres (12 in) ka botelele, o na le mothalo wo motsothwa wo o tiilego go bapa le mothaladi wa bogareng. Mmala wa phala o rwala go swana mo go tiilego le gerenuk, yeo e nago le manaka a makopana gomme e hloka methalo ye metšo ya serope ya phala. phala e na le scent glands tšeo di khupeditšwego ke sehlopha se se ntsho sa moriri maotong a ka morago. Sebaceous glands e tsepame phatleng gomme ya phatlalala setho sa banna ba ba bušago di šoma kudu ka sehla sa go nyalana, mola tša ditshadi di hlabologile fela ka karolo gomme ga di fete diphetogo tša sehla. Go na le tše nne ditete.

Go mehuta ya ka fasana, phala ya sefahlego se se ntsho e kgolo kudu ebile e lefsifsi go feta phala ye e tlwaelegilego; melanism e na le maikarabelo a mmala wo motsothwa. Se se hlaolago phala ya sefahlego se se ntsho ke mothalo wo moso, ka mahlakoreng ka bobedi a nko, wo o kitimago godimo go ya mahlong gomme o sesane ge o fihla phatleng. Diphapano tše dingwe di akaretša ntlha ye kgolo ye ntsho tsebeng, le mosela wa bushier le wo o nyakilego go ba 30% wo motelele ka gare ga impala ya sefahlego se se ntsho.

Phala e na le peakanyo ye e kgethegilego ya meno mohlagare wa ka fase wa ka pele wo o swanago le sekhekhe sa meno seo se bonwego go strepsirrhine primates, yeo e šomišwago nakong ya allogrooming go kama boya hlogong le molaleng le go tloša ectoparasites.

Ecology le boitshwaro

Phala e ka tlolela go fihla go 3 metres (9.8 ft).

Phala ke ya mosegare (e šoma kudu mosegare), le ge e le gore mošomo o na le tshekamelo ya go kgaotša ka diiri tše fišago tša mosegare wa sekgalela; ba fepa le go khutša bošego. Dihlopha tše tharo tša leago tše di fapanego di ka hlokomelwaTemplate:Sndsterritorial e tona, mehlape ya bachelor le mehlape ya basadi. Ditona tša selete di swara mafelo moo di ka bopago harems. ya ditshadi; mafelo a arotšwe ka moroto le mantle gomme a šireletšwa kgahlanong le bahlasedi ba bafsa goba ba banna. Mehlape ya Bachelor e na le go ba ye nnyane, ka maloko a ka fase ga 30. Batho ka bomong ba boloka bokgole bja go tšwa go yo mongwe; mola tše tona tše dinyenyane le tše dikgolo di ka dirišana, tše tona tša nywaga ya magareng ka kakaretšo di a phemana ka ntle le go spar. Mehlape ya tshadi e fapana ka bogolo go tloga go 6 go ya go 100; mehlape e tšea lefelo la gaes ya 80–180 hectares (200–440 acres; 0.31–0.69 sq mi). Tlemo ya mma–namane e a fokola, gomme e a kgaoga kapejana ka morago ga go kgweša; bana ba banyenyane ba tlogela mehlape ya bommago bona go yo kopanela le mehlape e mengwe. Mehlape ya tshadi e na le go ba ye e lokologilego gomme e se na boetapele bjo bo lego molaleng. Allogrooming ke mokgwa wa bohlokwa wa tirišano ya leago ka mehlapeng ya bachelor le ya basadi; ge e le gabotse, phala e bonala e le yona feela ungulate yeo e bontšhago go itokiša gotee le go lokiša. Ka go alllogrooming, ditshadi ka tlwaelo di lokiša diphala tšeo di tswalanago, mola tše tona di gwerana le tšeo di sa tswalanago le tšona. Molekane yo mongwe le yo mongwe o lokiša ye nngwe ka makga a tshela go ya go a lesomepedi. [[Faele:Impala-stotting.jpg|monwana o mogolo|ka go le letshadi|Empala stotting]] Boitshwaro bja leago bo tutuetšwa ke boemo bja leratadima le thutafase; ka ge go le bjalo, diphala ke tša tšhemo ka dinako tše itšego tša ngwaga gomme di na le sehlopha ka dinako tše dingwe, gomme botelele bja dinako tše bo ka fapana kudu gare ga baagi. Ka mohlala, baagi ba ka borwa bja Afrika ba bontšha boitshwaro bja selete feela dikgweding tše sego kae tša rut, mola ka baagi ba ka bohlabela bja Afrika, territoriality e le e nyenyane kudu go sa šetšwe sehla sa go nyalana se se telele. Go feta fao, banna ba territorial gantši ba kgotlelela bachelors, gomme ba ka ba ba fapantšha magareng ga bachelorhood le territoriality ka dinako tše di fapanego tša ngwaga. Thuto ya phala ka Serengeti National Park e bontšhitše gore go 94% ya banna, territoriality e ile ya bonwa ka fase ga dikgwedi tše nne.

Phala ke mohuta wa bohlokwa wa phoofolo ya go bolawa ya dijana tša nama tše mmalwa, go swana le cheetahs, leopards, wild dogs le taus . Antilope e bontšha go tlola ga semelo tše pediTemplate:Sndse ka tlola go fihla go 3 metres (9.8 ft), godimo ga dimela gaešita le phala tše dingwe, e akaretša bokgole bja go fihla go {{convert|10|m|ft}. }; mohuta o mongwe wa go tlola o akaretša lelokelelo la go tlola moo phoofolo e kotamago maotong a yona a ka pele, e sepetša maoto a yona a ka morago moyeng ka mokgwa wa go raga, e kotama ka maoto a mane (stotting) gomme ka morago ya boela morago. E tlola ka mokgwa wo mongwe le wo mongwe ka mahlakoreng a go fapana, mohlomongwe go gakantšha diphoofolo tše di jago diphoofolo. Ka dinako tše dingwe, phala e ka iphihla gape ka gare ga dimela gore e tšhabe leihlo ya phoofolo e jago. Lentšu leo ​​le tšwelelago kudu ke go rora mo gogolo, mo go tlišwago ka go rora mo gogolo go tee go ya go tše tharo ka molomo o tswaletšwe, gomme gwa latelwa ke go ngunanguna mo go tseneletšego go gabedi go ya go lesome ka molomo o bulegile gomme seledu le mosela di emišitšwe; go rora mo go tlwaelegilego go ka kwewa go fihla go 2 kilometres (1.2 mi) kgole. Diphiri tša tšhika ya monkgo di hlaola e tona ya selete. Di-Phala di dula fase; banna ba bagolo le ba mengwaga ya magareng, kudukudu, ba ka swara mafelo a bona mengwaga.

Dipherase

Dikgofa tše di tlwaelegilego tša ixodid tšeo di kgobokeditšwego go tšwa go phala di akaretša Amblyomma hebraeum, Boophilus decoloratus, Hyalomma marginatum, Ixodes cavipalpus, Rhipicephalus appendiculatus le R. evertsi. Ka go Zimbabwe, go hlaselwa kudu ke dikgofa tša go swana le R. appendiculatus e ipontšhitše e le sebaki se segolo seo se hlotšego mahu a magolo a di-ungulates, ka ge di ka lebiša go go golofala ga dikgofa. Phala e na le diphetogo tše di kgethegilego bakeng sa go itokiša, tše bjalo ka thulaganyo ya tšona ya meno yeo e hlaolago, bakeng sa go laola dikgofa pele di tsena; lega go le bjalo, go itokiša mo gogolo mo go nyakegago bakeng sa go boloka morwalo wa dikgofa o le ka tlase ga taolo go akaretša kotsi ya go felelwa ke meetse mmeleng nakong ya selemo, go phafoga mo gonyenyane malebana le diphoofolo tše di jago diphoofolo le go apara ga meno ganyenyane-ganyenyane. Thuto e bontšhitše gore Phala e beakanya nako yeo e neetšwego go itokiša le palo ya ditlhaselo tša go itokiša go ya ka go ata ga ditšhošane ka sehla.

Impala ba symbiotically amanang le oxpeckers, tšeo di jago dikgofa go tšwa dikarolong tšeo tša mmele wa phuti tšeo phoofolo e sa kgonego go di fihlelela ka boyona (go swana le ditsebe, molala, mahlo, phatla le ka tlase ga mpa). Impala ke ungulate ye nnyane kudu yeo di- oxpecker di tswalanywago le yona. Thutong go ile gwa lemogwa gore di- oxpecker di ile tša hlokomela ka go kgetha impala go sa šetšwe go ba gona ga diphoofolo tše dingwe tše bjalo ka Coke’s hartebeest, Grant’s gazelle, Thomson’s gazelle le topi. Tlhaloso ye e kgonegago ya se e ka ba gore ka lebaka la gore impala e dula dinageng tša dithokgwa (tšeo di ka bago le segokanyipalo se segolo sa dikgofa), impala e ka ba le boima bjo bogolo bja dikgofa ka yuniti ya lefelo la bokagodimo bja mmele. Thuto e nngwe e bontšhitše gore di-oxpecker di rata ditsebe go feta dikarolo tše dingwe tša mmele, mohlomongwe ka gobane dikarolo tše di bontšha palomoka ya tšharakano ya dikgofa. Nonyana e boetse e hlokometsoe e dulela hodima [ [udders]] ya tshadi le go utswa milk ya yona].

Dinta tše di ngwadilwego go tšwa go impala di akaretša Damalinia aepycerus, D. elongata, Linognathus aepycerus le L. nevilli; nyakišišong, ivermectin (sehlare kgahlanong le diphelakadingwe) e hweditšwe e na le mafelelo go mehuta ya Boophilus decoloratus le Linognathus, le ge e se go mehuta ya Damalinia. Thutong ya impala ka Afrika Borwa, palo ya sebokos ka bafsa e bontšhitše koketšego ge nywaga e dutše e e-ya, e fihla tlhoreng ge impala e fetša ngwaga. Thuto ye e ngwadile diboko tša meloko ya go swana le Cooperia, Cooperoides, Fasciola, Gongylonema. . Haemonchus, Impalaia, Longistrongylus le Trichostrongylus; tše dingwe tša tše di bontšhitše diphetogo tša sehla tša segokanyipalo.

Imapala e bontšha kgafetšakgafetša ya godimo ya boitshwaro bja go itšhireletšas go dikhunkhwane tše di fofago. Le mohlomongwe ke lebaka la gore Vale 1977 le Clausen et al 1998 ba hwetše fela maemo a go latela a go fepa ka Glossina (tsetse fofa) godimo ga impala.